شاید برای شما هم پیش آمده که وقتی با یک تیم کوهنوردی همراه می‌شوید و به ارتفاعات بالا قدم می‌گذارید افرادی را می‌بینید که دچار نفس تنگی، سردرد و یا تهوع شده‌اند. این علائم در واقعه بیماری ارتفاع یا Altitude Sickness هستند که در شرایط حاد، در ارتفاع ۳۰۰۰ متر و یا بیشتر اتفاق می‌افتد. این بیماری ناشی از کاهش میزان اکسیژن هوا در ارتفاعات بالا است.
وقتی افراد به ارتقاع بیش از ۳۰۰۰ متر قدم می‌گذارند با کمبود اکسیژن مواجه می‌شوند که این کمبود برای آنها مشکلات جسمی و ناتوانی موقت ایجاد می‌کند. بنابراین بهتر است قبل از اینکه به چنین ارتفاعی پا بگذارید با علائم و نحوه مقابله با بیماری ارتفاع آشنا شوید.
علل بیماری ارتفاع
غلظت اکسیژن در سطح دریا حدود ۲۱ درصد و فشار بارومتری به‌طور میانگین ۷۶۰ میلی‌متر جیوه است. با زیاد شدن ارتفاع، غلظت اکسیژن در همان حد باقی می‌ماند، ولی تعداد مولکول‌های اکسیژن در هر تنفس کاهش پیدا می‌کند. در ارتفاع ۳۵۰۰ متری فشار بارومتری تنها ۴۸۳ میلی‌متر جیوه است، یعنی تقریباً ۴۰ درصد کاهش در مولکول‌های اکسیژن موجود در هر تنفس! برای اکسیژن‌رسانی مناسب به بدن سرعت تنفس بایستی افزایش پیدا کند. این تهویه اضافی محتوای اکسیژن خون را بالا می‌برد، ولی نه در حد غلظت اکسیژن در سطح دریا. از آنجایی که مقدار اکسیژن مورد نیاز برای فعالیت تغییری نکرده است، بدن بایستی خود را با مقدار کمتر اکسیژن مطابقت دهد. همچنین به دلایل نامشخص، ارتفاع زیاد و فشار کمتر هوا باعث نشت مایع از مویرگ‌ها می‌شوند که همین عامل می‌تواند باعث افزایش مایعات در ریه و مغز بشود.
بیماری‌های خفیف ارتفاع:
علایم بیماری خفیف ارتفاع حالت‌هایی چون سردرد، حالت تهوع، استفراغ، سرگیجه، کم آوردن نفس و سختی در تنفس، بی‌اشتهایی، خستگی و ضعف، سرگیجه، اختلال در خواب خواب ناراحت هستند که اصطلاحا به آن AMS که مخفف Acute Mountain Sickness است نامیده می‌شود. زمانیکه این علایم در شما بروز کند با افزایش ارتفاع شدت آنها نیز در شما بیشتر می‌شود. در بروز این حالت، یک روز استراحت با آرامش و بدون انجام فعالیت، کم کردن ارتفاع، آسپیرین، پاراستومال و نروفن پیشنهاد می‌شود.
نمی‌توان دقیق گفت چه فردی در چه ارتفاعی با این علائم و بیماری روبرو می‌شود، اما آنچیزی که قطعا مهم و تاثیرگذار است، داشتن آمادگی جسمانی، تجربه و عدم مصرف دخانیات است. افرادی که دارای مشکلات قلبی، ریوی و فشار خون نیز هستند بهتر است قبل از رفتن به ارتفاع باید با پزشک متخصص مشورت کنند.
بیماری ارتفاع برای کوهنوردان
نمونه‌های زیر دیگر بیماری‌های نسبتا خفیف ارتفاع هستند:
ورم‌های خارجی
در برخی موارد برای شخصی که به ارتفاع بالا رفته است، تجمع مایع باعث ورم کردن صورت، بازو یا پای او می‌شود. این‌ها ورم‌های هستند که پس از چند روز به اصطلاح می‌خوابند. به این تورم‌ها، ورم‌های خارجی می‌گویند که بروز آنها به معنای علاوم ظاهر شدن ورم ریوی یا مغزی نیست.
خونریزی شبکیه چشم
در ارتفاع ۵۰۰۰ متر ممکن است شبکیه چشم فرد خونریزی کند که به ندرت یک مشکل حاد و جدی است و در کمتر فردی باعث ایجاد مشکل بینایی می‌شود. در این حالت نیز کم کردن ارتفاع به همراه یک دوره استراحت و بازیابی توان جسمی پیشنهاد می‌شود.
تا اینجا در مورد حالت‌های عادی و رایج بیماری ارتفاع صحبت کردیم. گاهی برای بعضی افراد در ارتفاع بالا این بیماری منجر به مشکلات جدی می‌شود. در واقع کمتر از ۲ درصد کسانی که به ارتفاع بالا می‌روند با حالت شدید بیماری ارتفاع روبرو می‌شوند. این حالت معمولا بین ارتفاع ۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ متری شروع می شود و به ندرت در کمتر از این ارتفاع بروز می‌کند.
بیماری‌های خطرناک ارتفاع:
ورم ریوی
علت ورم ریوی در فردی که به ارتفاع بالا رفته است، جمع شدن مایع در شش او است که موجب بروز بیماری شده و ممکن است طی چند دقیقه خود را نشان دهد. نشانه‌های آن اختلال در نفس کشیدن و در برخی موارد شنیده شدن صدایی شبیه قل قل در قسمت سینه بیمار است. ورم ریوی باید به سرعت تشخیص داده شود. اگر فرد در زمان استراحت برای تنفس مشکل داشت و یا سرفه‌های پشت بی‌وقفه می‌کرد، بایستی به سرعت او را به ارتفاع پایین‌تر ببرید. کم کردن ارتفاع ۵۰۰ متری به صورت متناوب، می‌تواند شرایط فرد را به طرز محسوسی بهبود دهد. ماسک اکسیژن، نفادوفین و داروهای استروئید مثل دگزامتازون و دکدرون نیز مناسب بیمار هستند.
ورم مغزی
یکی دیگر از بیماری‌های جدی و نادر ارتفاع ورم مغزی است که علت آن تجمع مایع در مغز است. با بروز این بیماری فرد برای ساعت‌های متوالی خواب آلود و گیج است و تعادلی در راه رفتن ندارد. ممکن است دچار دوبینی نیز بشود. در این حالت نیز فرد را باید به سرعت به ارتفاع پایین ببرید.
رفع علایم بیماری ارتفاع با هم هوایی
در صورت بروز علائم بیماری، معمولا این حالت‌ها طی ۲ الی ۳ روز کاهش می‌یابند به خصوص اگر طی این زمان به ارتفاعات بالاتر نروید. به این کار اصطلاحا هم هوایی گفته می‌شود. بعد از این کار آهسته آهسته به سمت بالا بروید البته انتظار داشته باشید دوباره با این علائم روبرو شوید. رفتن ناگهانی و بدون وقفه به سمت ارتفاع بالای ۳۵۰۰ متر نیز کار اشتباهی است و در صورت عدم وجود علایم نیز بهتر است در این ارتفاع حداقل برای یک روز هم هوا شوید.
درمان دارویی بیماری
با اینکه این بیماری به صورت عادی و رایج آن، اکثرا مشکل خاص و جدی را ایجاد نمی‌کند اما باعث محدود شد توانایی شما در ارتفاع می‌شود. از آنجائیکه پس از مدتی این علایم با عادت کردن به شرایط و هم هوا شدن از بین می‌روند، توصیه می‌کنیم از دارو در شرایط عادی این علایم استفاده نکنید.
داروهایی که به بهبود بیماری ارتفاع و از بین رفتن علائم آزاردهنده آن پیشنهاد می‌شود:
آسپیرین، پانادول یا نروفن برای بهبود سردرد
آوومین، استیمتیل و استاجرون برای بهبود حالت تهوع و سرگیجه
تنفس ماسک اکسیژن
به یاد داشته باشید آب کافی بنوشید چراکه هم هوایی معمولاً با از دست دادن مایعات بدن همراه است. به خودتان سخت نگیرید. تلاش بیش از حد در بدو ورود به ارتفاعات نداشته باشید.
منبع: BMC Summit magazine و dalahoo.com
