خانه صولت از خانه های قدیمی و زیبای دوران قاجار در یزد
خانه صولت ابرکوه (موزه مردم شناسی ابرکوه)
خانه صولت در ابرکوه
به گزارش مجله زیبایی سبز به نقل از بیتوته،شهرستان ابرکوه، یکی از شهر های واقع در استان یزد است. این شهر از منظر موقعیت جغرافیایی در مرکز سه شهر تاریخی ایران اعم از یزد، شیراز و اصفهان قرار دارد.
اهالی ابرکوه به زبان فارسی با لهجه ابرقویی گویش دارند. آن ها اکثر واژه های فارسی زبان را در گویش خود مورد استفاده قرار می دهند. لهجه ابرقویی یکی از لهجه های شمال فارس است.
ابرکوه، به عنوان یک شهر باستانی و گردشگری به شمار می رود که از مکان های تاریخی متعددی برخوردار است. در این شهر تاریخی، بیش از ۴۰۰ اثر باستانی وجود دارد که در لیست آثار ملی ایران وجود دارند.
از سری مراکز گردشگری واقع در ابر کوه می توان به سرو کهن ابر کوه، مجموعه پردیس ابر کوه، یخچال، گنبد عالی، خندق تاریخی متعلق به قبل از اسلام، عمارت میان قلعه، خانه قدیمی صولت، مسجد نظامیه و کاسه رود اشاره کرد.
یکی از مکان های تاریخی برجسته ، خانه صولت است که در ادامه مبحث به شرح آن می پردازیم.
خانه صولت در ابرکوه یکی از شهرستان های استان یزد می باشد
خانه صولت از گذشته تا کنون
قدمت تاریخی خانه صولت به اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجار اختصاص دارد. نخستین مالک این خانه، یکی از خان های قدیمی ابرکوه معروف به آقای صولت بوده است.
مصالح کاربردی در راستای ساخت خانه صولت، عمدتا خشت و آجر هستند. در بخش های مختلف خانه، تزئینات گچ بری به چشم می خورند.
این بنای تاریخی در ۲۴ بهمن، ۱۳۷۵ به شماره ی ۱۸۳۹ در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
معماری خانه صولت
خانه صولت با کاربری خانه در دوره قاجار طراحی شده است. یکی از ویژگی های هنری برجسته که در خانه صولت مشهود است، وجود گل و بوته زیبا با نقوش سلیمی در ستون های گچ بری شده است. در واقع در بخش ورودی به خانه، گچ بری و مقرنس کاری های باشکوه وجود دارد. در طرفین درب نیز دو سکوی بلند تعبیه شده است.
در معماری خانه صولت، اصول و قواعد ساختمان سازی سنتی نواحی کویری ایران به کار گرفته شده است. یکی از اصول خانه های سنتی کویری، رنگ کردن سطوح خارجی دیوار ها به رنگ سفید است. این نوع خانه ها عمدتا درون گرا هستند و در مرکز قسمت های مختلف خانه، حوض و باغچه یافت می شود.
در قسمت بالایی بخش ورود خانه، یک برج مراقبت مربعی شکل با ارتفاعی بلند قرار دارد. پس از درب ورودی، هشتی خانه وجود دارد که به یک دالانی طولانی دسترسی دارد. دالان نیز به حیاط مرکزی خانه راه دارد.
با وجود کویری بودن آب و هوای غالب در یزد و شهرستان ابرکوه، معماری خانه صولت به گونه ای طراحی شده است که مالک خانه در فصل تابستان و زمستان از سرما و گرما در امان بماند.
خانه صولت در منطقه ای ۱۰۰۰ متر مربع طراحی شده است. حیاط خانه نیز در مساحتی بالغ بر ۱۵۰ متر تعبیه شده است. برای دسترسی به حیاط خانه دالان های پر پیچ و خم وجود دارد.
حیاط مرکزی در خانه صولت
در حیاط مرکزی خانه صولت، حوض و باغچه وجود دارد. در چهار طرف حیاط نیز چهار صفه با گچ بری های منحصر به فرد تعبیه شده است.
در بخش جنوبی حیاط مرکزی یک اتاق پنج دری وجود دارد که با عنوان تابستان نشین طراحی شده است. این اتاق در فضایی باز تعبیه شده است و از گزند نور خورشید در فصل تابستان در امان است. اتاق تابستان نشین با عناوین مختلفی اعم از سرا و شکم دریده صفه جنوبی شناخته شده است.
در بخش رو به رویی اتاق تابستان نشین، دو ستون گچی وجود دارند که به وسیله ی نقوش سلیمی گل و گیاه و تزئینات گچ بری مزین شده اند.
در بخش زیرین صفه جنوبی، در خصوص دسترسی به قنات، یک پایابی سنگی تعبیه شده است. دسترسی به قنات از طریق خانه نشان از متموّل بودن صاحب خانه دارد. در ادوار گذشته، ساکنین آبادی های مختلف برای تهیه آب به آب انبار های عمومی مراجعه می کردند. در واقع برخورداری از آب در خانه، حاکی از ارزش مادی بالای بنا دارد.
ضلع شمالی حیاط، شامل یک زمستان نشین می شود. در این بخش یک اتاق پنج دری با دیوار های مرتفع وجود دارد. اتاق زمستان نشین به موجب قرار گیری در ضلع شمالی، در فصل زمستان مدت زمانی طولانی در مقابل نور خورشید قرار دارد.
علاوه بر این، در بخش های غربی و جنوبی خانه صولت، ساختمان هایی در دو طبقه به چشم می خورند.
موزه مردم شناسی در خانه صولت
در بخشی از خانه صولت، موزه مردم شناسی ابر کوه طراحی شده است. این موزه تحت حمایت های دولت و اهالی شهر ابر کوه در سال ۱۳۸۵ بنا شد. سازمان میراث فرهنگی و مردم ساکن در ابر کوه، در راستای جمع آوری اشیا تاریخی اقداماتی انجام دادند.
به طور کلی در موزه مردم شناسی ابرکوه بالغ بر ۵۲۵ شی با ارزش تاریخی و فرهنگی طولانی وجود دارند. قدمت تاریخی اشیا به دوره قاجاریه، صفویه و ایلخانی باز می گردد.
هدف اصلی افتتاح خانه صولت، به نمایش گذاشتن آثار ارزشمند منطقه بر اساس زندگی سنتی مردم ابر کوه می باشد. لازم به ذکر است موزه مردم شناسی ابرکوه در سه طبقه بنا شده است.
در ادامه بخشی از اقلام موجود در موزه مردم شناسی خانه صولت را بیان می کنیم:
• انواع سکه های قدیمی متعلق به ادوار مختلف
• لوازم روشنایی و حمام اعم از سفیداب و دارو دان
• جعبه آواز قدیمی
• قفل های فولادی دست ساز
• ادوات کشاورزی اعم از داس
• سنگ های مزین به حکاکی شامل سنگ سر در خانه و سنگ قبر
• چراغ های گرد سوز و زنبوری متشکل از مس
• حکم احمد شاه قاجار برای یکی از سرداران ابر کوه
• مهر و اشیا های گران بهای متعلق به قلعه بهمن، مسجد جامع و طاووس الحرمین
• لباس های محلی
• تصاویر تاریخی
• انواع مختلف کوزه های خمره، شاموتی و ظروف نظیر کاسه
• اسناد قدیمی، کتب و نسخ خطی نفیس
زمان مناسب برای بازدید از خانه صولت
از آنجایی که خانه صولت در شهرستان ابرکوه، یزد واقع است به بررسی آب و هوای غالب در این شهرستان می پردازیم.
شهرستان ابرکوه در حاشیه کویری قرار دارد. اقلیم ابرکوه، گرم و خشک بیابانی است. در مقیاس عمومی آب و هوای شهر از ویژگی های مناطق کویری درون فلاتی ایران برخوردار است.
از مشخصه های اصلی یزد و شهرستان ابر کوه، دامنه نوسان حرارتی کم و زیاد، بارندگی کم و خشکی است.
در ماه های خرداد، تیر، مرداد و شهریور آب و هوای ابر کوه در بالاترین درجه حرارت قرار دارد. در مقابل ابر کوه در ماه های آذر، دی و بهمن در خنک ترین حالت قرار می گیرد. بدین ترتیب مناسب ترین زمان برای بازدید از خانه صولت از منظر آب و هوایی اوایل فصل بهار و اوایل فصل پاییز می باشد.
مسیر دسترسی به خانه صولت
در راستای ورود به شهر ابر کوه دو مسیر دسترسی وجود دارد. مسیر اول شامل جاده ابر کوه به تفت و جاده خاکی مزرعه آخوند می باشد. مسیر دوم نیز مسیر ابر کوه به مهر آباد و جاده خاکی اسفند آباد است.
آدرس: استان یزد- شهرستان ابر کوه- خیابان با هنر- محله دروازه میدان- کوچه پشت مسجد آقا- خانه تاریخی صولت